Pod pojęciem luzu należy rozumieć wielkość przesunięcia jednego pierścienia w stosunku do drugiego. W zależności od kierunku przesunięcia rozróżnia się luzy promieniowe i osiowe.

Luz wewnętrzny promieniowy (łożysko zdolne przenosić obciążenie czysto promieniowe, nie obciążone wstępnie) jest to średnia arytmetyczna odległości promieniowych o jakie jeden z pierścieni łożyska (poprzecznego lub wzdłużnego) może być przesunięty względem drugiego pierścienia, z jednego skrajnego położenia mimośrodowego w przeciwległe skrajne położenie, gdy na pierścień nie działa siła zewnętrzna.

Wartość średniej arytmetycznej obejmuje przesunięcia pierścieni w różnych wzajemnych położeniach kątowych i przy różnych położeniach kątowych elementów tocznych względem pierścieni.

Luz wewnętrzny osiowy (łożysko zdolne przenosić obciążenie osiowe, w obydwóch kierunkach, nie obciążone wstępnie) jest to średnia arytmetyczna odległości osiowych o którą jeden z pierścieni łożyska (poprzecznego lub wzdłużnego) może być przesunięty względem drugiego pierścienia, z jednego skrajnego położenia osiowego w drugie skrajne położenie, gdy nie jest on obciążony siłą zewnętrzną.
Wartość średniej arytmetycznej obejmuje przesunięcia pierścieni w różnych ich wzajemnych położeniach kątowych i przy różnych położeniach kątowych elementów tocznych względem pierścieni.

Luz łożyska przed zamontowaniem w węzeł jest większy od luzu po jego zamontowaniu (luz pomontażowy), gdyż osadzenie łożyska na wał i w obudowę powoduje pewne odkształcenia pierścieni.
W zależności od warunków pasowania pierścień wewnętrzny ulega rozprężeniu, natomiast pierścień zewnętrzny ściśnięciu. W obu przypadkach odkształcenia pierścieni powodują zmniejszenie się luzu łożyska. Ponadto na zmianę luzu ma wpływ występująca w czasie pracy rozszerzalność cieplna łożysk i części z nimi współpracujących oraz występujące obciążenie (luz roboczy). Łożyska są więc produkowane z różnymi wartościami luzów, co umożliwia ich dobór do określonych warunków pracy.
Najczęściej stosuje się łożyska w wykonaniu normalnym i z luzem normalnym. Wartości luzów normalnych są tak ustalone, że przy zalecanych ogólnie pasowaniach i w normalnych warunkach pracy łożysko będzie miało odpowiedni luz roboczy. Warunki pracy odbiegające od normalnych, związane z temperaturą lub charakterem pasowań, wymagają doboru innych wartości luzów. Łożyska z innymi wartościami luzów jak normalny są oznaczone symbolem literowo- -cyfrowym od C1 do C5.

Tablice zawierają wartości liczbowe luzów promieniowych ważniejszych grup konstrukcyjnych łożysk w stanie przedmontażowym (przed zabudową w węzeł łożyskowy) i bez obciążenia pomiarowego.
Dla łożysk kulkowych skośnych dwurzędowych zamiast luzu promieniowego podano luz osiowy, który ma większe znaczenie w konstrukcji węzła łożyskowego.
Łożyska z otworami stożkowymi mają luzy większe od łożysk z otworami walcowymi, ponieważ są zazwyczaj ciaśniej osadzone.

Luzy wewnętrzne promieniowe

Luzy wewnętrzne osiowe

Metody pomiaru luzu wewnętrznego promieniowego

Pomiar luzu wewnętrznego promieniowego pod obciążeniem

Łożysko przygotowane do sprawdzania luzu promieniowego zakłada się na tulejkę przyrządu pomiarowego. Pierścień wewnętrzny łożyska unieruchomiony jest za pomocą zacisku.
Pierścień zewnętrzny, pod działaniem siły P, prostopadłej do osi obrotu łożyska, przemieszcza się w stosunku do nieruchomego pierścienia wewnętrznego z jednego położenia skrajnego w drugie skrajne położenie. Luz promieniowy jest to różnica wskazań czujnika przyłożonego do pierścienia zewnętrznego, będąca wielkością przesunięcia tego pierścienia względem pierścienia wewnętrznego.
Pomiaru dokonuje się minimum trzykrotnie, przy różnych położeniach kątowych pierścienia zewnętrznego w stosunku do czujnika. Przesunięcie kątowe powinno wynosić około 60°.

Pomiar luzu wewnętrznego promieniowego na płycie

Pomiaru luzu na płycie dokonuje się w łożyskach dużych wymiarów lub w czasie sprawdzania łożysk przez użytkowników w przypadku braku innych przyrządów.
W czasie pomiaru pierścień wewnętrzny umocowany jest na płycie, a pierścień zewnętrzny pod wpływem działania przyłożonego poprzecznego obciążenia ręcznego lub mechanicznego, przemieszcza się z jednego skrajnego położenia w drugie skrajne położenie, diametralnie przeciwne, w kierunku prostopadłym do osi obrotu łożyska.
Pomiaru dokonuje się trzykrotnie przy obróceniu pierścieniem zewnętrznym o kąt około 60°.

Metoda pomiaru luzu wewnętrznego osiowego

Zasadę pomiaru luzu na przyrządach przedstawia schemat kinematyczny.

Pomiaru luzu osiowego łożysk w zakresie średnic zewn. D = 40 ÷ 250 mm i szerokości B ÷ 40 mm dokonuje się na urządzeniach pod obciążeniem pomiarowym.

Luz osiowy łożysk o średnicy zewn. D>250 mm i szerokości B > 40 mm mierzy się metodami uniwersalnymi.

Obliczenia odkształcenia sprężystego powodowanego obciążeniem pomiarowym przy pomiarze luzu

1. promieniowego,
• dla łożysk kulkowych zwykłych
  
  gdzie:
  α – kąt działania łożyska
  Q – obciążenie pomiarowe
  D_k – średnica kulki
• dla łożysk kulkowych wahliwych
  
  gdzie:
  α – kąt działania łożyska
  Q – obciążenie pomiarowe
  D_k – średnica kulki
2. osiowego
• dla łożysk kulkowych skośnych
  
  gdzie:
  α – kąt działania łożyska
  Q – obciążenie pomiarowe
  z – ilość elementów tocznych jednego rzędu
  D_k – średnica kulki